Naar aanleiding van Leonardo’s eerste blogbericht, dat tevens het eerste bericht op deze blog was, dacht ik aan het werk van Ton Bruynèl. Leonardo schreef over wat geluiden en lawaai waren en wat als muziek beschouwd zou moeten worden. Hij noemde de fluitende vogels van Messiaen en refereerde onder andere aan het werk van Russolo, l’Arte dei Rumori. Volgens Russolo, die dit manifest in 1909 aan een vriend schreef, zouden toekomstige componisten aan de slag moeten met de combinatie geluid en lawaai. Hij baseerde dit idee op het feit dat de mens, vooral in de steden, steeds meer blootstond aan lawaai onder andere door de opkomst van de auto en andere machines. In de nieuwe muziek zouden de componisten een oneindigheid aan timbres moeten zien te reproduceren. Hij dacht daarbij aan de bouw van nieuwe instrumenten die alle lawaai en geluiden konden laten klinken en aan de organisatie van deze instrumenten in een orkest.
Dat de verschillende geluiden en timbres ook zo overvloedig geproduceerd zouden kunnen worden door elektronische instrumenten had Russolo wellicht niet voorzien.
Ton Bruynèl, componist van Nederlandse bodem, maakte dankbaar gebruik van de mogelijkheid elektronische geluiden en lawaai te registreren. Hij maakte daar dan een tape of soundtrack van en schreef er muziek bij voor traditionele instrumenten. Het resultaat is werkelijk verbluffend.
Op de open dag aan het Utrechts Conservatorium kregen alle fluitisten van Ton Bruynèl zijn werk Serène mee. Dat bestond uit een LP met de geregistreerde geluiden en een partituur met de muziek voor fluit. Ik heb deze enorme map nog steeds.
Het stuk Serène begint met de roep van een dwergooruiltje dat hij registreerde in de Languedoc. Nu kwam ik de zomer, na de ontmoeting in Utrecht, Ton Bruynèl tegen in de Dordogne. Ik heb hem nog geprobeerd te laten weten dat ik hem kende, maar ik kreeg de indruk dat hij liever niet herkend werd.
Hier is het meesterwerk van Ton Bruynels Serène te beluisteren. De fluitist Jorge Caryevschi doet dit werkelijk erg mooi.
Buon ascolto!
Nu hoorde ik enige tijd geleden van een bevriend musicus en natuurkenner, dat het in dit stuk niet zou gaan om de roep van een dwergooruiltje maar om het geluid gemaakt door een pad, de vroedmeesterpad. Nu lijkt mij het geluid van deze pad te frequent en het enkele toontje van te korte duur. Hieronder kan men de twee geluiden vergelijken.
Voor wie nog meer van Ton Bruynèl wil horen is er een zeer mooie opname uit 2009 van VPRO Vrije Geluiden met de hoboïste Justine Gerretsen. Zij speelt ‘Soft songs’ voor hobo en soundtrack. (Sorry voor de reclame en de introductie).
Op youtube is natuurlijk nog veel meer muziek van Ton Bruynèl te vinden.
In een werk van Louis Andriessen, worden geluiden uit de omgeving nagebootst door traditionele instrumenten, zoals in het begin van De Materie waarin er wel 144 mokerslagen te horen zijn, een geluid uit een Hollandse scheepswerf uit de 17de eeuw. In dit fragment kan het indrukwekkende geluid gehoord worden.
Het volgende en laatste voorbeeld is van een heel andere klasse, maar zeker het noemen waard. Björk zingt in de film Dancer in the Dark van Lars von Trier waarbij door de hele film de muziek gebaseerd is op geluiden uit de omgeving van machines, het schrapen van potlood op papier en, zoals in dit laatste fragment, het bonkende geluid van de trein op de voegen tussen de rails.
I’ve seen it all gezongen door Björk uit de film Dancer in the dark:
.png "link"){kind=icon}
mjusicamanti.wordpress.com 
Wat Bruynèl maakte is in mijn ogen nog steeds zeer de moeite waard maar of zijn composities nog veel gespeeld worden vraag ik me af. Sowieso zijn de stukken ‘met tape’ erg schaars geworden naar mijn idee. Heeft deze componeertechniek de tand des tijds niet doorstaan ? Was het slechts een periode van nieuw speelgoed en is men er al op uitgekeken ? In de popmuziek is het principe van stads-, industrie- en huis-tuin-en-keuken-geluiden, al of niet gesynthetiseerd, wel nog een tijd uitgemolken.
Overigens lijkt het beestje dat figureert op Serène me toch echt een uiltje.
LikeLike
Wat een leuk blog, Marleen! Softsong is één van mijn lievelings hedendaagse composities. Ik heb het net in een poptempel gespeeld voor een merendeel jeugdig publiek. De mensen waren wel aandachtig al kan je dat niet altijd goed beoordelen door je concentratie. Bovendien zat ik op een scheidsrechtersstoel en torende boven het publiek uit, de partij, inclusief de stopwatch, was geprojecteerd op de muur. Ik heb het indertijd voor het eerst uitgevoerd in een kerkje hier in Groningen, Ton Bruynel was er toen nog bij. Ik geloof dat het 1995 was.
LikeLike
Het heeft kennelijk nog even geduurd voordat het idee van Russolow “weerklank” vond. De mechanische muziek werd bij wijze van spreken uitgevonden in de jaren twintig, door o.a. Varèse, Antheil en Mossolow (de IJzergieterij).
Ik vraag me nog steeds af of “mooi” een bruikbare omschrijving is voor muziek. De tapetechniek van Bruynèl werd al zeker twintig jaar in radiostudio’s gebruikt, al was het maar voor hoorspelen. In de popmuziek was Phil Spector er een voorloper mee met zijn “wall of sound”. De Beatles hebben er ook uitvoerig mee geëxperimenteerd. Ook aardig: het korte verhaal van Heinrich Böll over de geluidstechnicus die alle “overtollige” stiltes uit bandopnames knipte, omdat meer dan drie seconden stilte op een radiozender toen niet mocht, en aan elkaar geplakt bewaarde om er een stiltecompositie van te maken.
Messiaen en Bruynèl zijn naar mijn mening moeilijk te vergelijken. M beschouwde het zingen van de vogels als hun goddelijke roeping, B gebruikte het als toonkunstmateriaal.
LikeLike
Welkom Rob, de eerste reactie op dit blog.
Ik denk zelf ook dat het geluid in Serène inderdaad het uiltje is.
Of en waarom deze techniek van Bruynèl niet meer gebruikt wordt, kan ik alleen maar gissen. Zou het kunnen dat men het eenvoudiger vindt het live-spelende instrument maar direct te registreren? En dat daarmee de kous af is.
LikeLike
Welkom Justine,
Dankjewel. Scheidsrechterstoel en stopwatch? Dat lijkt op een sportevenement.
Het zou leuk zijn om te weten of Bruynèl je nog aanwijzingen gaf. Voordat ik dit blogbericht schreef kende ik ‘Softsong’ niet en ben er erg blij mee het nu verschillende keren gehoord te hebben. Ook erg mooi is de brief van Bruynèl aan Fellini, die aan het begin van het stuk in de VPRO-uitzending over het scherm loopt.
LikeLike
Welkom j de kat,
Dank voor je bijdrage. De vraag zou kunnen zijn of Russolo’s manifesto de aanleiding geweest is voor componisten als Varèse om ‘tape’ met elektronische geluiden in te zetten of zouden dezen ook zonder Russolo zover gekomen zijn.
Mooi verhaal van Heinrich Böll.
LikeLike